Berlijn, dag 4

Om te beginnen eerst een rectificatie. Het is niet "wie verbaast zich niet, die de mens beziet", maar "wie lacht niet die de mens beziet". Een klein verschil eigenlijk, maar wat nu eenmaal hoort, hoort nu eenmaal. Die gozer waar ik het over had, die is via internet niet met zekerheid te ontdekken, dus de bron van dit citaat laat ik maar voor wat het is. Dan nog even over gisteravond. Tijdens een rookpauze in de tuin hoor ik wat gegiechel boven mij, even later dwarrelt er een papiertje naar beneden maar de tekst van een zeker Selena dat zij op instagram zit, lekker voor haar toch denk ik en leg het kaartje in de papierbak. Even later valt er nog een kaartje met de tekst die luidt: "Selena is the best and fuck the west!" Hoe dit te interpreteren is mij niet geheel duidelijk. Is het een simpele mededeling die zij even kwijt moet? Is het een statement waarmee zij mij als westers persoon negatief wegzet? Of zit er een verkapte uitnodiging in? In alle drie de gevallen zal het mij worst zijn, beide meldingen liggen tussen het oud papier een roemloos einde tegemoet gaand. Vandaag gaan we naar het Stasimuseum, ten eerste op aanbeveling van een kennis van Monica en ten tweede omdat in het gidsje wordt vermeld dat dit een goed beeld geeft van het dagelijkse leven in de DDR. U-bahn en een tweetal trams moeten ons ter plekke brengen, maar het is mooi weer dus wij besluiten te gaan lopen. Ontbeten hebben we nog niet, dat doen we in het museum is het plan. Veertig minuten later staan we voor de ingang van het gebouw dat zoveel mensen angst heeft ingeboezemd. Kaartjes kopen en vragen naar een rondleiding, helaas lukt dat laatste niet omdat dit van te voren moet worden aangevraagd, minpuntje van het gidsje dus. Dan maar naar het restaurant voor het inmiddels zeer gewenste ontbijt. Op het bord met de indeling en "wat is waar?" staat alleen een cafe vermeld, geen restaurant. Niet in het minst uit het veld geslagen concluderen wij dat we dan daar toch gewoon ontbijten. Het cafe blijkt een kleine ruimte te zijn waar vier tafeltjes staan met elk vier stoelen, duidelijk nog uit de tijd van voor die Wende. De mevrouw achter de als bar dienst doende tafel is druk met helemaal niets doen. De menukaart is even uitgebreid als die van een gaarkeuken in de hongerwinter. Dag ontbijt, fluiten kunnen we ernaar. Aangezien het dan inmiddels ruim na 12 uur is, kunnen we rustig stellen dat de kalender abuis moet zijn en dat het vandaag vrijdag de 13e is in plaats van de 12e. Een stuk cake behoort tot de mogelijkheden evenals een mini scone, gretig happen we toe. Na dus absloluut niet gevuld te zijn gaan we het museum in. In de hal staat een tot camper vermomde arrestatiewagen met een vijftal cellen, een eerste indruk van hoe de zaken aangepakt werden. De andere etages verhalen over hoe de stasi werkte, hoe gedisciplineerd de organisatie was en hoe werkelijk alles onder strenge controle werd gehouden. Een beklemmend beeld van een staatsvorm die in alle opzichten ziek en verfoeilijk is. Verhalen en foto's van vrienden die achteraf geen vrienden, maar informanten bleken te zijn, getuigen bij een huwelijk die informatie over de getrouwden doorgaf aan de stasi. Sporters die verraders bleken te zijn, artsen, eigenlijk niemand uitgezonderd. Wat moeten de doorsnee mensen in de mensheid teleurgesteld zijn geraakt. Getuigenissen van oud-medewerkers een jaar na de val van de Muur waaruit blijkt dat zij nog altijd overtuigd zijn van de juistheid van hun wijze van handelen, die de vredesbeweging juist agressoren noemen, die op geen enkele wijze in staat blijken te zijn het handelen van de staat en zichzelf te reflecteren. Ziekmakend is het om aan te horen en te zien. De mensen die neergeschoten werden tijdens hun poging het oosten voor het westen te verruilen, de wachten die hen neerschoten en die nog diezelfde dag werden gehuldigd vanwege hun goede werk. Een dronken westerse poelier die per abuis het grensgebied binnenging en afgeknald wordt in 1973 en waarvan se familie zich radeloos afvraagt waar hij is. Eerst in 1994 krijgen ze daar uitsluitsel over als de archieven doorgespit zijn. En ga zo maar door, het ene verhaal nog schrijnender dan het ander. De directeur van de Stasi die als "fan" van de voetbalclub Dynamo ervoor zorgt dat ze 10 maal op rij kampioen worden. Diezelfde directeur die bij levenslang opgelegde gevangenisstraffen soms adviseerde dat te wijzigen in de doodstraf als hij de veroordeelde niet zag zitten, een advies dat blind werd opgevolgd en uitgevoerd. Diezelfde directeur die nieuwe recruten voorhoudt dat de stasi open, eerlijk en transparant als kristal is, dat het hart warm en het hoofd koel wordt gehouden. De stasi-agenten die openlijk hun werk kunnen doen omdat niemand hen een strobreed in de weg durft te leggen. Diezelfde agenten die toekijken wanneer het pleit eenmaal beslecht is en het duidelijk wordt dat het "systeem" niet te handhaven is. Marionetten in een hels poppentheater. De propagandamachine die alles wat westers is, afdoet als decadent, als zakkenvullerij terwijl de hoge heren in het systeem zich dagelijks te buiten gaan aan dat wat zij ogenschijnlijk zo verfoeien. Na de derde verdieping geven wij het op, het is te veel van het slechte. De kille systematiek, de bijna naar perfectie neigende procedures, het zijn kennelijk zaken des duitsers, iets dergelijks zagen we twee jaar terug in Sachsenhausen ook. Op organisatorisch gebied valt er van hen heel wat te leren, de ideologie die er achter zit, is van een dermate perverse aard dat de lust tot een dergelijke les je volledig vergaat. Beklemd, verbijsterd en geschokt is zo'n beetje de beste omschrijving hoe wij naar buiten gaan. De verhalen echoen nog lang na. Natuurlijk lees je in fictieve verhalen vaak, afhankelijk van het boek uiteraard, over dit soort zaken, maar dat is inderdaad fictie, dit wat wij hebben gezien en gelezen is daadwerkelijk gebeurd, dit hebben mensen elkaar aangedaan en dat is om te kotsen. Buiten gaan we snel op zoek naar een tegenhanger om de boel weer wat in evenwicht te brengen. Een kurken poppetje op een straatnaambord doet dan al snel wonderen en brengt de lichtvoetigheid weer een beetje terug. Eten doen bij een vietnamees restaurant, ook al zo'n land met een al even wrede geschiedenis, maar wees gerust, daar proef je niets van in het eten. Feit is dus dat wij vandaag een record hebben gevestigd door om kwart voor vier ons ontbijt te nuttigen. Een afsluitend drankje op een terras eindigt deze vreemde dag. We zijn moe en besluiten terug te gaan. Via de radio horen we hoe Nederland met 2-0 wint van Letland, het slap gelul commentaar van de beide heren commentatoren zou je bijna het geluid doen uitzetten, maar ja, dan mis je de uitslag dus. Heel even bekruipt me het gevoel dat een door de staat gecontroleerde radio wellicht, voor pakweg anderhalf uur, helemaal zo slecht nog niet is.